Elementaire levenslessen (deel 2)
Geloven is gestalte geven aan drie verbondsopdrachten. Het is allereerst leren omgaan met water zoals Noach door schade en schande deed. Het ook leren omgaan met vuur zoals Mozes gaandeweg in zijn omgang met de Eeuwige leerde. Daarnaast is het een verbindingsoefening van hemel en aarde door zelf handen voeten te geven aan geloof zoals Abraham, de vader van alle gelovigen door traditionele zekerheden los te laten. Zo kunnen we leren mens te worden. Dat was de kern van deel één van elementaire levenslessen. Maar is dat nu alles? Ontbreekt er niet een element?
De kwintessens van het geloof
De zoektocht naar dit ontbrekende element is cruciaal in de geschiedenis van het christelijk geloof, is de kwintessens ervan. De kwintessens is in hedendaags spraakgebruik de aanduiding voor dat waar het in wezen om gaat, voor het hart, de niet-materiële kern van de zaak. In oude filosofieën is het de benaming voor het vijfde element naast de traditionele vier: water, vuur, lucht en aarde, dat in alle dingen latent aanwezig werd geacht. Het speuren naar het alles verbindende geestelijke element dat in de woorden van filosoof Aristoteles ‘de hele wereld doordrong’. De alchemisten uit de Middeleeuwen dachten dat dit element op een of andere manier toch ook een vorm van materie was. Het werd verbonden met de zoektocht naar Steen der wijzen, een onbekende substantie die eenmaal verworven tot eeuwig leven zou kunnen leiden en die ook model stond voor de veredeling van de ziel van elke mens op zijn of haar levensweg. Ook alle ridderverhalen rond de zoektocht naar de Heilige Graal hebben met die ene vraag te maken: hoe kan ik mijn leven hier en nu eeuwigheidswaarde geven, een duurzame kwaliteit die niet slijt? Tekenend is dat in legenden rond de Heilige graal deze zoektocht verbonden is met de beker waaruit Jezus dronk voor de kruisiging bij het laatste avondmaal.
Liefde als de ontbrekende X-factor
Het is fascinerend om te ontdekken dat we de kern van de joodse geloofsverhalen alleen kunnen begrijpen vanuit de diepe verwantschap met de zoektocht naar het ontbrekende verbindende vijfde essentiële element dat heel het leven doortrekt. De ontdekking van de joodse geloofsgemeenschap rond Jezus was dat hij bij uitstek het vijfde element belichaamde, de ontbrekende X-factor. Zij benoemden de X-factor als agapè, een liefdeskracht waardoor alles is en tot bloei kan komen. De liefdeskracht is het ultieme beginsel van alles, daar is het de Eeuwige in de schepping om begonnen. Alles in de Schepping is aangelegd om haar groei en bloei mogelijk te maken. En de leerlingen begonnen dat na Jezus dood nog scherper te zien. Ze zeiden: is hij het niet die de drie verbondsopdrachten uit het eerste Testament in vervulling brengt? Is hij het niet ‘de geest van de wet van liefde heeft doen branden in ons hart.’ Hij is het zelf die door de doodsrivier is heen gegaan, die angst tot zorgzaamheid heeft omgebogen. Hij is het die voor ons door het vuur is gegaan, die zichzelf ontledigd heeft en zijn leven gaf voor vriend en vijand. Hij is het die de hemel en aarde met elkaar verbond en zo belichaming bij uitstek is van agapè, van cartitas als een uitnodiging aan eenieder tot navolging.
Een dreunende gong
En de leerlingen beseften dat dat mogelijk was: Ieder mens kan voortaan een vervulling van de aloude verbondsbeloften zijn. Wij kunnen liefde geven, omdat een ander ons eerst heeft liefgehad. Wij kunnen in ons element komen door op water te lopen, het vuur te temmen, lucht en aarde te verbinden door de ongekende verbindende kracht agapè, maar zonder dat zijn we nergens. We zouden in de beroemde woorden van Paulus niets meer zijn dan ‘een dreunende gong of een schellend cimbaal.’ Alleen liefde kan ons leven duurzame kwaliteit geven die niet slijt.
